Zespół Patau lub zespół trisomii chromosomu 13 jest poważną chorobą genetyczną, w której w kariotypie jest dodatkowa kopia chromosomu 13 (zestaw chromosomów).
Z tą wadą rodzi się około 1 na 7 000 do 10 000 niemowląt. Mutacja genowa występuje jednakowo u chłopców i dziewcząt.
Przyczyny zespołu Patau
Ustalono, że przyczyną zespołu Patau w większości przypadków jest potrojenie 13. chromosomu, to znaczy, że w każdej komórce nie ma dwóch (norm), ale trzy kopie trzynastego chromosomu. W bardzo rzadkich przypadkach tylko część komórek ciała ma dodatkową kopię. Jest to tak zwany syndrom mozaiki Patau.
Inną przyczyną choroby jest translokacja (rearanżacja) chromosomów, gdy część 13 chromosomu jest przyłączona do innego nie homologicznego chromosomu przed lub bezpośrednio w momencie poczęcia. W wyniku takiej restrukturyzacji u pacjentów, wraz z dwiema kopiami chromosomu 13, powstaje z niego dodatkowy materiał, który jest połączony z innym chromosomem. Następuje częściowa trisomia chromosomu 13, w której fizyczne objawy zespołu są nieco inne niż typowy obraz kliniczny.
Z reguły zespół Patau nie jest dziedziczny, ale pojawia się przypadkowo w procesie tworzenia plemników i komórek jajowych. Jeśli podczas podziału komórki wystąpi błąd, który nazywa się brak połączenia, prowadzi to do pojawienia się komórek płciowych o niewłaściwej liczbie chromosomów. Gdy takie nietypowe plemniki i komórki jajowe są zaangażowane w strukturę genetyczną dziecka, otrzymuje on dodatkowo 13 chromosomów we wszystkich komórkach ciała. Mozaika tego zespołu również nie jest dziedziczona i występuje jako przypadkowa awaria podczas podziału komórek na początkowym etapie rozwoju zarodka.
Chorobę można odziedziczyć w przypadku zrównoważonej translokacji, gdy zdrowa osoba nosi zmodyfikowany materiał genetyczny między trzynastym a innymi chromosomami. Osoby będące nosicielami są narażone na ryzyko posiadania dzieci z tą chorobą genetyczną, chociaż same nie wykazują oznak chromosomu trisomii 13.
Obraz kliniczny
Wszystkie dzieci z zespołem Patau mają poważne wrodzone wady rozwojowe czaszki, mózgu, narządów wewnętrznych i układu mięśniowo-szkieletowego.
Charakterystyczne objawy choroby obejmują:
- Niewłaściwie rozwinięte kości mózgu i czaszki twarzy;
- Trigonocefalia (silne zwężenie czaszki w części czołowej i gwałtowne rozszerzenie w potylicy);
- Zmieniona struktura dłoni i stóp;
- Symetryczny wielopalczasty (możliwy, ale nie zawsze występuje);
- Zwężenie szczelin powiek i bliskość orbit;
- Skrócenie szyi;
- Brak tęczówki lub gałki ocznej (czasami);
- Odkształcenie i nieprawidłowe umiejscowienie małżowiny usznej;
- Rozszczep wargi i podniebienia;
- Przekrwienie błony śluzowej nosa itp.
U niemowląt z zespołem Patau układ trawienny i główne struktury mózgu ośrodkowego układu nerwowego są słabo rozwinięte. Ciężkie wady rozwojowe obserwuje się w układzie sercowo-naczyniowym - wady przegród serca i dużych naczyń krwionośnych. Układ moczowo-płciowy cierpi: wnętrostwo (niezstąpione jądra), macica dwurożna, niedorozwój zewnętrznych narządów płciowych. Czasami nie ma tylnej ściany cewki moczowej, a nerki są znacznie powiększone i mają torbiele w warstwie korowej.
Rozpoznanie zespołu Patau
Prenatalna diagnoza wszystkich chorób chromosomalnych, w tym zespołu Patau, jest taka sama. Pierwszy etap badań przesiewowych obejmuje badanie ultrasonograficzne i oznaczenie markerów biochemicznych (PAPP-A, beta-hCG itp.). Na podstawie uzyskanych danych oblicza się ryzyko urodzenia dziecka z chorobą genetyczną.
Zagrożonym kobietom w ciąży oferowane są następujące metody inwazyjnej diagnostyki prenatalnej:
- 8-12 tygodni - biopsja kosmówki kosmówkowej (pobranie próbki komórek kosmków i sprawdzenie defektów);
- 14-18 tygodni - amniopunkcja (przebicie błony owodniowej w celu uzyskania płynu owodniowego w celu ich dalszych badań laboratoryjnych);
- 20 tygodni lub więcej - kordocenteza (analiza krwi pępowinowej).
Uzyskane materiały szukają trisomii na 13. chromosomie metodą CP-PCR (ilościowa reakcja łańcuchowa polimerazy fluorescencyjnej) lub kariotypowania z różnicowym barwieniem chromosomów.
Jeśli diagnoza prenatalna zespołu Patau nie zostanie przeprowadzona, nieprawidłowość chromosomową można wykryć na podstawie objawów klinicznych. Jednak w celu potwierdzenia diagnozy konieczna jest analiza w celu ustalenia zestawu chromosomów noworodka.
Niemowlęta z ustaloną lub podejrzewaną dziedziczną chorobą wymagają dokładnego kompleksowego badania, które ma na celu zidentyfikowanie ciężkich wad rozwojowych (neurosonografia, ultradźwięki nerek i narządów jamy brzusznej, echokardiografia itp.).
Leczenie i rokowanie
Z oczywistych powodów nie ma specyficznego leczenia zespołu Patau (nieprawidłowe działanie aparatu genetycznego). Przeprowadzane są interwencje chirurgiczne w celu skorygowania wrodzonych wad rozwojowych, a ogólna terapia wzmacniająca (kompleksy multiwitaminowe, biologicznie aktywne dodatki i leki zwiększające poziom odporności) jest zalecana w celu utrzymania normalnego funkcjonowania układów i narządów.
Prognozy dotyczące tej choroby są niekorzystne. Większość dzieci z zespołem Patau umiera w pierwszych miesiącach życia, tylko czasami przeżywa do roku. Wynika to z wysokiego nasilenia wrodzonych wad rozwojowych narządów wewnętrznych. W rzadkich przypadkach pacjenci żyją 3-5 lat, pozostając całkowicie niepełnosprawnymi i mając poważne upośledzenie rozwoju psychoruchowego.
