Kortyzol (hydrokortyzon) jest hormonem steroidowym wytwarzanym przez korę nadnerczy. Odnosi się do glukokortykoidów, które otrzymały tę nazwę ze względu na ich udział w metabolizmie glukozy. Oprócz metabolizmu węglowodanów hormon wpływa również na metabolizm białek i lipidów w organizmie, napięcie naczyniowe, funkcjonowanie układu odpornościowego, metabolizm kości, aktywność ośrodkowego układu nerwowego i tworzenie reakcji ochronnych na stresujące sytuacje. Ze względu na tę ostatnią funkcję kortyzol jest często nazywany hormonem stresu.
Kortyzol jest wytwarzany przez ACTH, hormon przysadki mózgowej. Wydzielanie hydrokortyzonu wzrasta w odpowiedzi na stres, infekcje, urazy i obniżenie poziomu cukru we krwi.
Fizjologiczny długoterminowy wzrost hydrokortyzonu występuje tylko u kobiet w ciąży.We krwi hormon kortyzol występuje w dwóch stanach: związany, w kompleksie z transkortyną a-glukobuliny i wolny. Wolny lub niezwiązany kortyzol stanowi około 8% całkowitego hormonu osocza i jest biologicznie aktywną frakcją.
Funkcja kortyzolu
Kortyzol wpływa na wiele procesów zachodzących w organizmie:
- reguluje metabolizm węglowodanów, białek i lipidów;
- odpowiedzialny za tworzenie rezerw węglowodanów w ciele;
- wspiera napięcie naczyniowe, zwiększa działanie zwężające naczynia krwionośne innych hormonów;
- kontroluje równowagę sodu i wody;
- zwiększa diurezę;
- stymuluje aktywność mięśnia sercowego, zwiększa częstość akcji serca;
- poprawia funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego;
- tłumi odporność humoralną i komórkową, dzięki czemu działa przeciwzapalnie i uczulająco.
Jedną z najważniejszych funkcji hydrokortyzonu jest regulacja metabolizmu węglowodanów. Stymuluje glukoneogenezę i zwiększa jej poziom 5–10 razy. To działanie hormonu wynika z dwóch mechanizmów:
- mobilizacja aminokwasów z tkanki mięśniowej i ich transport do komórek wątroby, gdzie powstaje z nich glukoza;
- wzrost liczby enzymów przekształcających aminokwasy w glukozę.
Powstała glukoza jest osadzana w wątrobie jako glikogen.
Pod wpływem hormonu synteza glukozy nie tylko wzrasta, ale zmniejsza się także jej zużycie przez komórki, co prowadzi do wzrostu poziomu cukru we krwi. Jeśli poziom cukru we krwi wzrośnie powyżej normy pod wpływem glukokortykoidów, stan ten nazywa się cukrzycą steroidową.
Udział hydrokortyzonu w metabolizmie lipidów wiąże się z jego zdolnością do zwiększania rozkładu tłuszczów i zmniejszania ich powstawania, co prowadzi do hiperlipidemii (podwyższony poziom lipidów w osoczu krwi).
Nazwa kortyzolu „hormon stresu” otrzymywana jest z powodu jego aktywnego udziału w kształtowaniu się reakcji organizmu na sytuacje awaryjne - uraz, głód, stres fizyczny i psychiczny. Katecholaminy (adrenalina, noradrenalina) i prolaktyna są również zaangażowane w ten proces.
W wysokich stężeniach hydrokortyzon może powodować śmierć limfocytów i inwolucję tkanki limfatycznej, a także zmniejszyć syntezę zapalnych mediatorów, co prowadzi do zahamowania reakcji zapalnych i odpowiedzi immunologicznej. Ze względu na właściwości przeciwzapalne hormon i jego syntetyczne analogi są stosowane w leczeniu chorób alergicznych, reumatoidalnego zapalenia stawów i szeregu innych patologii.
Szybkość kortyzolu we krwi
Poziom hydrokortyzonu jest jednym z głównych wskaźników stanu nadnerczy. Jego długotrwała zmiana wskazuje na choroby układu hormonalnego. Aby określić wskaźnik, stosuje się laboratoryjne oznaczenie poziomu kortyzolu we krwi i moczu.
Badanie krwi na kortyzol służy do diagnozowania choroby Itsenko-Cushinga, choroby Addisona i wtórnej niewydolności nadnerczy. Pobieranie krwi odbywa się rano, w ciągu 10-12 godzin przed analizą, należy unikać stresujących sytuacji i wysiłku fizycznego, a także powstrzymywać się od jedzenia. Wszelkie leki, które mogą wpływać na poziom hydrokortyzonu we krwi, należy anulować na dwa dni przed analizą. Jeśli to konieczne, aby ocenić dzienną dynamikę poziomu kortyzolu, przeprowadza się drugie pobieranie krwi w okresie od 16 do 18 godzin.
Wynik analizy zależy od czasu pobrania krwi, normalnych wskaźników:
- rano (do 8 godzin) - 101,2-535,7 nmol / l;
- wieczór (po 16 godzinach) - 79,0-477,8 nmol / L.
Seks praktycznie nie wpływa na wynik badania, wyjątkiem są kobiety w ciąży - mają fizjologiczny wzrost poziomu hormonów o 2–5 razy w trzecim trymestrze ciąży.
Przyjmowanie niektórych leków może również prowadzić do wzrostu poziomu hormonów: syntetyczne glukokortykoidy, ACTH, estrogeny, interferony, glukagon, opiaty, wazopresyna i doustne środki antykoncepcyjne.Szybkość kortyzolu u dzieci różni się w zależności od wieku:
- dzieci do roku - 30–966 nmol / l;
- 1–5 lat - 30–718 nmol / l;
- 5-10 lat - 30-1049 nmol / l;
- 10-14 lat - 55-690 nmol / l;
- 14–18 lat - 28–856 nmol / L.
Analiza moczu dla kortyzolu ma również dużą wartość diagnostyczną. Poziom wolnego hydrokortyzonu w moczu odpowiada zawartości wolnej frakcji hormonu w surowicy krwi. Wskaźnik ten nie zależy od pory dnia, jego wartości referencyjne nie różnią się u kobiet i mężczyzn i mieszczą się w zakresie 25–496 nmol / dzień.
Wskazaniami do analizy kortyzolu są:
- osteoporoza;
- pigmentacja skóry;
- szybki spadek lub wzrost masy;
- zmiana kształtu twarzy;
- przerzedzenie rąk i nóg;
- cukrzyca;
- nadciśnienie tętnicze z nieskutecznością standardowych leków obniżających ciśnienie krwi;
- pojawienie się rozstępów na skórze (rozstępy);
- zaburzenia seksualne, bezpłodność, brak miesiączki lub inne zaburzenia miesiączkowania u kobiet;
- kruchość kości;
- depresja, stan nerwowy;
- zaburzenia snu
Co oznacza podwyższony poziom kortyzolu?
Podwyższony poziom hydrokortyzonu może wskazywać na następujące zaburzenia:
- uszkodzenie przysadki mózgowej;
- dysfunkcja narządów płciowych;
- choroba tarczycy;
- ciężka otyłość;
- nieskompensowana cukrzyca;
- złośliwe guzy nadnerczy, płuc, grasicy, trzustki;
- Itsenko - choroba Cushinga.
Choroba (zespół) Itsenko-Cushinga jest patologią neuroendokrynną związaną z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu podwzgórzowo-przysadkowego. Charakteryzuje się zwiększonym wydzielaniem kortykosteroidów, często rozwija się u kobiet w wieku 25–40 lat i objawia się specyficzną otyłością (tłuszcz odkłada się na twarzy i tułowiu, a kończyny stają się cieńsze), nadmierny wzrost włosów na ciele, tworzenie rozstępów i łamliwych kości.
Pod wpływem hydrokortyzonu synteza glukozy jest nie tylko zwiększona, ale także zmniejsza się jej zużycie przez komórki, co prowadzi do wzrostu poziomu cukru we krwi.Przyjmowanie niektórych leków może również prowadzić do wzrostu poziomu hormonów: syntetyczne glukokortykoidy, ACTH, estrogeny, interferony, glukagon, opiaty, wazopresyna i doustne środki antykoncepcyjne.
Fizjologiczny długoterminowy wzrost hydrokortyzonu występuje tylko u kobiet w ciąży.
Co oznacza niski poziom kortyzolu?
Następujące naruszenia mogą prowadzić do obniżenia zawartości hydrokortyzonu we krwi:
- patologia przysadki mózgowej;
- Choroba Addisona (przewlekła niewydolność kory nadnerczy);
- wrodzony przerost nadnerczy;
- nadczynność tarczycy;
- przewlekłe choroby wątroby (zapalenie wątroby, marskość wątroby);
- zespół nadnerczy.
Obniżony poziom hormonu może być również wynikiem przyjmowania barbituranów, lewodopy, siarczanu magnezu, preparatów litu i syntetycznych kortykosteroidów.
Badanie krwi na kortyzol jest wskazane w przypadku podejrzenia zespołu Itenko-CushingaJak znormalizować poziomy kortyzolu
W przypadku braku równowagi hormonalnej ważne jest ustalenie jego etiologii.
Jeśli odchylenie zawartości hydrokortyzonu od normy jest związane z guzem nadnerczy, przysadki mózgowej lub innych narządów, przeprowadza się leczenie przeciwnowotworowe. Interwencja chirurgiczna w przypadku guzów nadnerczy jest wykonywana przez dostęp otwarty lub laparoskopowy, cały dotknięty gruczoł nadnerczy (adrenalektomia) jest usuwany, aw przypadku nowotworu złośliwego również w pobliżu węzłów chłonnych. Po adrenalektomii zalecana jest dożywotnia hormonalna terapia zastępcza.
Jeśli stężenie kortyzolu zostanie obniżone z powodu naruszenia jego syntezy lub wydzielania, wskazana jest również hormonalna terapia zastępcza preparatami kortykosteroidowymi. Spotkanie jest ustalane tylko przez lekarza.
Kortyzol jest wytwarzany przez ACTH, hormon przysadki mózgowej. Wydzielanie hydrokortyzonu wzrasta w odpowiedzi na stres, infekcje, urazy i obniżenie poziomu cukru we krwi.Przy zwiększonym poziomie hydrokortyzonu leczenie farmakologiczne obejmuje stosowanie blokerów do syntezy hormonów steroidowych, hipotensyjnych, hipoglikemicznych, moczopędnych, glikozydów nasercowych, biostymulantów i immunomodulatorów, leków przeciwdepresyjnych lub uspokajających, witamin. Zgodnie ze wskazaniami leczy się osteoporozę. Konieczne jest zrekompensowanie metabolizmu białka, wody i soli oraz węglowodanów.
Ponadto należy dostosować styl życia i odżywianie:
- odmówić kofeiny;
- unikać picia alkoholu;
- pić wystarczającą ilość wody;
- zmniejszyć spożycie cukru;
- unikać stresujących sytuacji i wstrząsów emocjonalnych;
- odmówić nadmiernego wysiłku fizycznego.
